Η λειτουργία της δικαιοσύνης στηρίζεται σε σαφείς κανόνες που καθορίζουν ποιος έχει δικαίωμα να προσφύγει στα δικαστήρια και με ποιον τρόπο. Στα αστικά δικαστήρια, δύο βασικές έννοιες κυριαρχούν: η νομιμοποίηση και η εκπροσώπηση. Χωρίς την ύπαρξη αυτών των θεμελιωδών προϋποθέσεων, καμία δίκη δεν μπορεί να προχωρήσει ομαλά.
Στο παρόν άρθρο θα αναλύσουμε σε βάθος:
- Τι σημαίνει νομιμοποίηση και ποια είναι τα είδη της.
- Τον ρόλο της εκπροσώπησης στα αστικά δικαστήρια.
- Τι προβλέπει ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας (ΚΠολΔ).
- Παραδείγματα από την πράξη.
- Συχνές ερωτήσεις γύρω από το θέμα.
Με αυτόν τον τρόπο, τόσο ο απλός πολίτης όσο και ο νομικός επαγγελματίας θα μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα το πώς λειτουργεί το αστικό δικονομικό πλαίσιο στην Ελλάδα.
Τι είναι η νομιμοποίηση στα αστικά δικαστήρια;
Η νομιμοποίηση είναι η ιδιότητα ενός προσώπου να παρίσταται ως διάδικος σε μια πολιτική δίκη. Με απλά λόγια, απαντά στο ερώτημα: ποιος δικαιούται να ζητήσει δικαστική προστασία και απέναντι σε ποιον.
Σύμφωνα με τη θεωρία και τη νομολογία, η νομιμοποίηση συνδέεται άμεσα με το αν υφίσταται έννομο συμφέρον για το πρόσωπο που προσφεύγει στη δικαιοσύνη.
Είδη νομιμοποίησης
Η νομιμοποίηση διακρίνεται σε δύο βασικές μορφές:
- Ενεργητική νομιμοποίηση – όταν κάποιος προσφεύγει στο δικαστήριο ως ενάγων (δηλαδή ζητά την παροχή έννομης προστασίας).
- Παθητική νομιμοποίηση – όταν κάποιος καλείται ως εναγόμενος (δηλαδή φέρεται ότι παραβίασε ή αμφισβήτησε το δικαίωμα του ενάγοντος).
Για να είναι παραδεκτή η αγωγή, πρέπει να υπάρχει τόσο ενεργητική όσο και παθητική νομιμοποίηση.
Η νομιμοποίηση σύμφωνα με τον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας (ΚΠολΔ)
Ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας αποτελεί το βασικό νομοθέτημα που ρυθμίζει τη διαδικασία ενώπιον των αστικών δικαστηρίων.
Άρθρο 68 ΚΠολΔ – Η βασική διάταξη
Το άρθρο 68 ΚΠολΔ προβλέπει:
«Δικαίωμα να παρίστανται ως διάδικοι έχουν εκείνοι στους οποίους η επίδικη έννομη σχέση ανήκει ή εκείνοι προς τους οποίους αυτή απευθύνεται».
Με την απλή αυτή διατύπωση, ορίζεται το θεμέλιο της νομιμοποίησης.
Νομιμοποίηση κατά το ουσιαστικό και το δικονομικό δίκαιο
- Κατά το ουσιαστικό δίκαιο: εξετάζεται αν το δικαίωμα ανήκει πράγματι στον ενάγοντα.
- Κατά το δικονομικό δίκαιο: αρκεί η επίκληση και η σύνδεση με την έννομη σχέση, ανεξάρτητα αν στο τέλος αποδειχθεί.
Η έννοια της εκπροσώπησης στα αστικά δικαστήρια
Η εκπροσώπηση είναι ο μηχανισμός μέσω του οποίου ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο ασκεί τα δικαιώματά του στο δικαστήριο μέσω άλλου προσώπου.
Στα αστικά δικαστήρια, η εκπροσώπηση είναι ιδιαίτερα σημαντική διότι:
- Τα περισσότερα δικαστήρια απαιτούν παράσταση με δικηγόρο.
- Τα νομικά πρόσωπα (π.χ. εταιρείες, σωματεία) δεν μπορούν να εμφανιστούν αυτοπροσώπως αλλά μόνο μέσω νομίμου εκπροσώπου.
Νομική και πληρεξουσιακή εκπροσώπηση
- Νομική εκπροσώπηση: όταν ο εκπρόσωπος έχει εκ του νόμου εξουσία (π.χ. γονείς για ανήλικα τέκνα).
- Πληρεξουσιακή εκπροσώπηση: όταν παρέχεται εξουσία μέσω πληρεξουσίου (συνήθως σε δικηγόρους).
Άρθρο 94 ΚΠολΔ – Υποχρεωτική παράσταση με δικηγόρο
Ο ΚΠολΔ προβλέπει ότι, ενώπιον των πρωτοδικείων, εφετείων και ανωτάτων δικαστηρίων, οι διάδικοι οφείλουν να εκπροσωπούνται από δικηγόρο. Εξαίρεση υπάρχει σε υποθέσεις μικροδιαφορών.
Η σχέση μεταξύ νομιμοποίησης και εκπροσώπησης
Παρόλο που συχνά συγχέονται, οι δύο έννοιες είναι διακριτές:
- Η νομιμοποίηση αφορά το ποιος έχει δικαίωμα να προσφύγει.
- Η εκπροσώπηση αφορά το πώς και μέσω ποιου ασκείται το δικαίωμα.
Παράδειγμα:
Ένας ιδιοκτήτης ακινήτου έχει ενεργητική νομιμοποίηση να ζητήσει έξωση μισθωτή. Εάν όμως δεν παραστεί με δικηγόρο ενώπιον του πρωτοδικείου, η αγωγή του θα απορριφθεί λόγω έλλειψης νόμιμης εκπροσώπησης.
Πρακτικά παραδείγματα
Παράδειγμα 1: Διεκδίκηση κληρονομιάς
Ο Α, ως εξ αδιαθέτου κληρονόμος, καταθέτει αγωγή κατά του Β που νέμεται την κληρονομιαία περιουσία.
- Ο Α έχει ενεργητική νομιμοποίηση.
- Ο Β έχει παθητική νομιμοποίηση.
Αν ο Α προσφύγει χωρίς δικηγόρο στο πρωτοδικείο, θα υπάρχει έλλειψη εκπροσώπησης.
Παράδειγμα 2: Εταιρική διαφορά
Μια ανώνυμη εταιρεία θέλει να στραφεί κατά προμηθευτή. Δεν μπορεί να παρασταθεί η ίδια, αλλά οφείλει να εκπροσωπηθεί μέσω του Διευθύνοντος Συμβούλου και δικηγόρου.
Η έλλειψη νομιμοποίησης ή εκπροσώπησης και οι συνέπειές της
Έλλειψη νομιμοποίησης
Αν διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχει ενεργητική ή παθητική νομιμοποίηση, η αγωγή απορρίπτεται ως απαράδεκτη.
Έλλειψη εκπροσώπησης
Αν ο διάδικος δεν παρασταθεί νόμιμα (π.χ. χωρίς δικηγόρο ή χωρίς εξουσιοδότηση), η διαδικασία θεωρείται άκυρη και η αγωγή απορρίπτεται.
Η σημασία της νομιμοποίησης και της εκπροσώπησης για τη δίκαιη δίκη
Η ορθή εφαρμογή των κανόνων αυτών διασφαλίζει:
- Την προστασία των δικαιωμάτων των διαδίκων.
- Την αποφυγή καταχρηστικών αγωγών από πρόσωπα που δεν έχουν σχέση με την έννομη διαφορά.
- Τη δικονομική τάξη και τη σωστή λειτουργία των δικαστηρίων.
Συχνές ερωτήσεις (FAQ)
1. Μπορώ να πάω μόνος μου στο δικαστήριο χωρίς δικηγόρο;
Ναι, αλλά μόνο σε υποθέσεις μικροδιαφορών ή σε ειρηνοδικεία όπου επιτρέπεται η αυτοπρόσωπη παράσταση. Στα περισσότερα δικαστήρια απαιτείται δικηγόρος.
2. Τι σημαίνει αν το δικαστήριο απορρίψει την αγωγή μου λόγω νομιμοποίησης;
Σημαίνει ότι έκρινε πως δεν είχες έννομο συμφέρον ή ότι δεν στράφηκες κατά του σωστού εναγομένου.
3. Μπορεί μια εταιρεία να παρασταθεί χωρίς δικηγόρο;
Όχι. Τα νομικά πρόσωπα οφείλουν να παρασταθούν μέσω νομίμου εκπροσώπου και δικηγόρου.
4. Τι γίνεται αν ο δικηγόρος δεν έχει πληρεξουσιότητα;
Η πράξη θεωρείται άκυρη και το δικαστήριο μπορεί να κηρύξει απαράδεκτη την παράσταση.
